Circulair Textile Days: 'De transitie lukt alleen als iedereen verantwoordelijkheid neemt'

Op woensdag 10 september 2025 werd tijdens de Circulair Textile Days in ‘s-Hertogenbosch het Actieplan Circulair Textiel (ACT) in gang gezet. Jaap Zandbergen (Actieplan Circulair Textiel) is ‘strategisch verbinder en in de circulaire economie, met een focus op textiel’, onder andere via CLICKNL verbonden aan het actieplan en ceremoniemeester op de dag zelf. Een vraaggesprek.

Wie ben je, wat doe je en waarom ben je gevraagd de aanwezigheid van ACT / CLICKNL tijdens CTD te verzorgen? 
‘Ik ben Jaap Zandbergen (LinkedIn-profiel), Enschedese textilaat en strategisch verbinder en in de circulaire economie, met een focus op textiel. Vanuit een brede industriële achtergrond schrijf ik mee aan het Actieplan Circulair Textiel (ACT) en werk ik dagelijks met verschillende petten en in verschillende rollen aan het samenbrengen van bedrijven, kennisinstellingen en overheden om de transitie naar een circulaire textielketen te versnellen.
Bovendien heb ik een brede ervaring in innovatieprogramma’s (onder andere met de creatieve industrie via CLICKNL, de Europese textielagenda Horizon Europe en regionale hubs). Het kernteam van ACT (Claire Teurlings, Johanneke Minnema, Bart Kruijsen, Troy Nachtigal en Christiaan Bolck en ik) heeft aan mij gedelegeerd de aanwezigheid van ACT/CLICKNL tijdens Circular Textile Days (CTD) te verzorgen. In de aanloop ernaar heb ik in afstemming de ideeën gestroomlijnd en was ik inhoudelijk coördinator van het programma; op de dag zelf treed ik op als ceremoniemeester.’

Transforming Mindsets

Wat was het thema van het programmaonderdeel van ACT / CLICKNL tijdens CTD en wat wilden jullie over de Bühne krijgen?
‘Het thema van de Circular Textile Days dit jaar is Transforming Mindsets: Embracing Circular Business Models in Textiles. Het thema van onze sessie is: ‘Van impasse naar gezamenlijke verantwoordelijkheid in circulair textiel’.
De kernboodschap: de textielketen zit vast in oude, lineaire patronen van verantwoordelijkheid doorschuiven – overheid, bedrijven, financiers, inzamelaars en consumenten wijzen naar elkaar. Met ACT en CLICKNL willen we laten zien dat de transitie alleen lukt als iedereen verantwoordelijkheid neemt én samenwerkt. Daarvoor zijn niet alleen techniek en regelgeving nodig, maar vooral ook ontwerp, creativiteit en sociale innovatie. En bovenal initiatief van iedereen in de keten!’

Waarom presenteerden jullie het Actieplan in de vorm van een sketch? 
‘Omdat humor en theater vaak beter werken dan spreadsheets of beleidsstukken. De sketch legt op een luchtige maar scherpe manier bloot hoe elke partij in de keten verantwoordelijkheid afschuift, terwijl de afvalberg blijft groeien. Het inzicht: transities zijn gedragsveranderingen en die bereik je met verbeelding en confrontatie.
De sketch wordt gespeeld door drie acteurs die ieder een dubbelrol vertegenwoordigen: een ambtenaar, een modeontwerper, een ondernemer, een recyclaar, een fabrikant en een consument.’

‘Bij de toeschouwers willen wij FOMO bereiken: ‘Fijn dat ik word uitgenodigd tot actie, er zijn al genoeg praatgroepjes, ik heb een belangrijke bijdrage en doe nu mee!’’

Roze olifanten

Welke roze olifanten in/uit de textielindustrie zijn benoemd? 
'De roze olifanten zijn de stakeholders van de mode-industrie:
- De consument die vooral goedkoop wil kopen en weinig verantwoordelijkheid neemt;
- De overheid die regels uitstelt of halve maatregelen invoert;
- Producenten die claimen al genoeg te doen en wijzen naar inzamelaars en recyclers;
- Financiers die korte termijn rendement blijven afdwingen;
- Inzamelaars en sorteerders die vastlopen tussen niet te recyclen goedkope import, hoge verwachtingen, ontbreken van vraag en lage marges.

Bij de toehoorders willen wij een ‘fear of missing out’ (FOMO) bereiken. Hun gedachte moet zijn: ‘Fijn dat ik uitgenodigd word tot actie, er zijn al genoeg praatgroepjes, ik heb een belangrijke bijdrage en doe mee!’

Zijn wij als Nederland overigens uitgesproken goed in circulair textiel?
‘Nederland loopt voorop in pilots, kennisontwikkeling en samenwerking. We hebben hubs, creatieve ondernemers en sterke kennisinstellingen. Maar de volumes zijn klein en opschaling is lastig, want regie ontbreekt, het is te veel ieder voor zich. Daarom moeten we als creatieve industrie steviger inzetten op nationale coördinatie en op internationale samenwerking.'

CreativeNL gaat ook over internationaal ondernemen. Moeten we hier als Nederlandse creatieve industrie steviger op inzetten?
'Ons advies aan circulaire ondernemers: zoek de internationale markt actief op, want dáár liggen ook de (inkoop)volumes en slagkracht om écht impact te maken. En kijk daarin met prioriteit naar Eurmed (Europa, Noord-Afrika en Turkije). Als voorbeeld wordt er inmiddels een uitgebreide studie van NewTexEco (waar Zandbergen ook aanverbonden is, red.), in samenwerking met TMO Modemanagement, uitgevoerd – met als doel de overproductie in de modeketen terug te dringen door bijvoorbeeld dichter op de markt, kleinere hoeveelheden te gaan produceren en voor een optimale aanvulling digitalisering in te zetten.’

 Als advocaat van de duivel: hoe kijk jij wat dat betreft naar het tragische omvallen van een bedrijf als New Opitimist?
‘Het faillissement van New Optimist is pijnlijk, omdat het bedrijf pionierde in lokaal, circulair produceren. Het toont de tragiek dat de markt nog niet klaar is om zulke modellen structureel te dragen. De consument moet het willen en de producent moet marktconform kunnen produceren.
Het is een wake-up call: zonder true pricing, normering, praktische, ondersteunende wetgeving en het (extra) beprijzen van lineaire stromen zullen circulaire pioniers het moeilijk blijven hebben.’

Hoe ziet het Actieplan er [verder] concreet uit? Jij had het in ons voorgesprek onder andere over bijeenkomsten bij textielhubs, verspreid over Nederland.
‘Het ACT bestaat uit drie actielijnen:
- Regie & samenhang organiseren;
- Circulaire businessmodellen & digitalisering stimuleren;
- Innovatie in recycling, vezels en ontwerp versterken.

Concreet doen we dit via bijeenkomsten bij textielhubs in Nederland, waar bedrijven, onderzoekers en beleidsmakers elkaar ontmoeten. Ook ontwikkelen we pilots, schaalbare contractvormen en praktische instrumenten om de transitie vooruit te helpen.’

CreativeNL wil vooral creativiteit en innovatie aanjagen voor een betere en kleurrijkere wereld. Hoe kijk je naar de toekomst? Ben je hoopvol of somber?
‘Wij zijn hoopvol, omdat we dagelijks zien hoeveel energie en creativiteit er in Nederland aanwezig is; van ontwerpers tot recyclers. Tegelijk zijn we realistisch: zonder harde keuzes en coördinatie blijft circulair textiel hangen in pilots, praatgroepen en goede (ieder voor zich) bedoelingen. De toekomst vraagt om lef en doorzettingsvermogen, van de gehele keten!’